بِسْمِ ٱللَّٰهِ ٱلرَّحْمَٰنِ ٱلرَّحِيمِ 

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم 

مقدمه:

نیاز انسان به «علم و هدایت» آنقدر برای همگان آشکار است که نیازی به برهان و دلیل برای اثبات ندارد. هر انسانی با عقلش، با قلب و فطرتش و حتی با تجربیات زندگی‌اش، این نیاز مبرم را درک می‌نماید؛ لذا از یک سو زندگی بشر روی زمین، با نبوّت اولین انسان [آدم ابوالبشر علیه السلام] آغاز شده و از سویی دیگر نوع بشر از همان نوزادی تا مرگ، می‌کوشد تا علوم بیشتری به دست آورد؛ چرا که «علم» نور «عقل» است و عقل که ابزار شناخت می‌باشد، به «نور علم» می‌بیند و می‌شناسد.

نیازهای انسان به «علم و هدایت» را نمی‌توان بر اساس موضوع‌بندی فهرست نمود و بر شمرد؛ چرا که تمامی شئون زندگی مادی و روحی، و نیز فردی و اجتماعی را شامل می‌گردد و از حیات دنیوی تا حیات اخروی امتداد دارد.

اما، پرسش برای انسان این است که «چه کسی باید و می‌تواند که تعلیم دهد و آدمی را به سوی رشد و کمال فردی و اجتماعی‌اش هدایت نماید؟!» و دیگر آن که «چگونه تعلیم می‌دهد و هدایت می‌نماید؟!»

پاسخ معقولی که جان آدمی (عقل و فطرت آدمی) می‌پذیرد، این است که فقط آن که

آفریده، اندازه گذاشته و مطابق همان اندازه‌ها ربوبیّت می‌کند، می‌تواند و باید که تعلیم دهد و هدایت نماید: «الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى * وَالَّذِي قَدَّرَ فَهَدَى - همان خداوندى كه آفريد و منظم كرد (سامان بخشید) * و آنكه اندازه قرار داد و هدايت كرد» (الاعلی، 2 و 3)؛ و البته که هر موجود دیگری، خودش نیازمند به علم و هدایت می‌باشد.

دو کتاب

علم، با کتاب تعلیم می‌شود و البته مقصود از کتاب، الزاماً صفحاتی بین دو جلد نمی‌باشد.

خداوند سبحان، برای تعلیم بشر، دو کتاب حق را در برابرش گشوده است که یکی «کتاب خلقت» است که به قلم صُنع نوشته شده و دیگری «کتاب آسمانی» است که به قلم وحی نوشته شده است و البته در کلام وحی، به حق بودن هر دو کتاب و به خواندن هر دو تأکید نموده است؛ چنان که از سویی فرمود: «وَمَا خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا إِلَّا بِالْحَقِّ ... - ما آسمانها و زمين و آنچه را ميان آن دو است، جز بحق نيافريديم ...» (الحجر، 85) - و از سویی دیگر فرمود: «وَبِالْحَقِّ أَنْزَلْنَاهُ وَبِالْحَقِّ نَزَلَ ... - و ما [قرآن] را بحق نازل كرديم؛ و بحق نازل شد ...» (الإسراء، 105)

کتاب خلقت

البته «کتاب خلقت» نیز مانند کتاب‌های موجود، صفحاتی بین دو جلد می‌باشد و روزی که آخرین صفحه، آخرین سطر و نقطۀ آن گشوده و خوانده شد، این کتابی که باز شده، بسته می‌شود.

«يَوْمَ نَطْوِي السَّمَاءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ وَعْدًا عَلَيْنَا إِنَّا كُنَّا فَاعِلِينَ» (الأنبیاء، 104)

- در آن روز كه آسمان را چون طومارى [چون بستن و روی هم آورردن دو جلد کتابی] در هم مى‌پيچيم، (سپس) همان گونه كه آفرينش را آغاز كرديم، آن را بازمى گردانيم؛ اين وعده‌اى است بر ما، و قطعاً آن را انجام خواهيم داد.

آدمی، بسیاری از علوم و به ویژه علوم طبیعی را از طبیعت فرا می‌گیرد؛ نه تنها علومی که سبب اختراعات عظیم صنعتی، یا تولید دارو و ... می‌شود، بلکه حتی بسیاری از علوم رفتاری را نیز از طبیعت و موجودات طبیعی [از جمله حیوانات] فرا می‌گیرد.

اما، نکته اینجاست که مطالعۀ کتاب طبیعت، نباید صرفاً طبیعی و مادی باشد، بلکه باید معقول باشد، یعنی علوم به عقل ارجاع داده شوند تا نتایج لازم به دست آید. باید دید که مؤلف کتاب طبیعت (خالق آن) کیست؟ این کتاب با این عظمت را چرا نوشته؟ چرا هر چه در زمین و آسمانهاست را مسخر (رام) انسان گردانیده است؟ حکمتش چیست؟ اولش و آخرش کدام است؟ لذا فرمود: «پیامبران را فرستاد تا آنها نشانه‌هایش (آیاتش) را برای شما بخوانند، از اول تا آخرش را بخوانند و همراه علم، حکمت بیاموزند:

«كَمَا أَرْسَلْنَا فِيكُمْ رَسُولًا مِنْكُمْ يَتْلُو عَلَيْكُمْ آيَاتِنَا وَيُزَكِّيكُمْ وَيُعَلِّمُكُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَيُعَلِّمُكُمْ مَا لَمْ تَكُونُوا تَعْلَمُونَ» (البقره، 151)

- همان گونه که رسولى از خودتان در ميان شما فرستاديم؛ تا آيات ما را بر شما بخواند؛ و شما را پاك كند؛ و به شما، كتاب و حكمت بياموزد؛ و آنچه را نمى‌دانستيد، به شما ياد دهد.

کتاب وحی

اما، آدمی برای رسیدن به رشد و کمال در حیات فردی و اجتماعی، نیازمند به علومی می‌باشد که نمی‌تواند آنها را به صورت مستقیم، در «کتاب خلقت و طبیعت» بخواند؛ بلکه باید خداوند سبحان، به واسطۀ وحی به او تعلیم دهد.

پاسخ به پرسش‌هایی چون: «من از کجا آمده‌ام - در کجا هستم - به کجا می‌روم - چرا آمده‌ام و چرا می‌روم - مقصد کجاست و چگونه جایی است - چگونه زندگی کنم و در کدام راه حرکت کنم و این راه را با رعایت کدام قوانین ایجابی و سلبی طی کنم تا سالم به مقصد برسم و ...»، به صورت مستقیم از طبیعت به دست نمی‌آید، بلکه سخن از حقایق و بطون عالَم هستی است، پس خداوند علیم و حکیم باید تعلیم و خبر دهد.

پیامبر

پس، نیاز آدمی به کتاب، معلم کتاب و راهنما، به حکم عقل، فطرت و علم روشن است و هم چنین روشن است که معلم را باید کسی بفرستد که علم را او می‌آموزاند؛ معلمی که هم روش خواندن کتاب طبیعت را آنگونه که خالقش فرموده به ما آموزش دهد و هم علوم پشت پردۀ طبیعت را تعلیم دهد و از غیب، تا قیامت و بهشت و جهنم نیز خبر دهد. چرا که اگر اول را ندانیم، پی به آخر نخواهیم برد، و اگر آخر را نشناسیم، حرکت‌مان بدون مقصد حقیقی خواهد بود و دچار گمراهی و سرگردانی می‌گردیم!

●- چنین معلمی، برای جذب و دعوت مردم به شناخت، باور، ایمان و پیروی، ادعا می‌کند که از جانب خداوند متعال فرستاده شده است؛ اما هر کسی می‌تواند چنین ادعایی بنماید، چنان که بسیاری به صورت مستقیم ادعای پیامبری نموده‌اند و دروغگو بودند و بسیاری دیگر با انکار توحید و نبوت، خود مدعی تعلیم و هدایت مردمان شده‌اند! پس، آدمی از کجا بفهمد و تمیز دهد که مدعی راست می‌گوید و او فرستاده شده‌ای از جانب پروردگار عالم می‌باشد؟!

هیچ پیامبری، دست خالی و به تنهایی به سوی مردم فرستاده نشده است.

اثبات این که فرستاده شده، پیامبری از جانب حق تعالی می‌باشد نیز بر عهدۀ خود اوست. بنابراین، خداوند سبحان، هیچ پیامبری را دست خالی و به تنهایی به سوی بندگانش نفرستاده است. چنین نیست که یک نفر چوپان و یا نجاری، با لباسی مندرس و چوبی بر دست بیاید و مقابل فرعون‌ها و بت‌پرستان و مشرکان بایستد و بگوید: «من فرستادۀ الله هستم» و دیگران نیز قبول و باور نمایند!

بینه، کتاب و میزان

بیان شد که هیچ پیامبری، به تنهایی و دست خالی به سوی بندگان خدا فرستاده نشده است، بلکه آنان با «بیّنه» فرستاده شده‌اند و به همراه آنان «کتاب و میزان» نیز نازل شده است، چنان که فرمود:

«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ ...» (الحدید، 25)

- ما رسولان خود را با دلايل روشن فرستاديم، و با آنها كتاب (آسمانى) و ميزان (شناسايى حقّ از باطل و قوانين عادلانه) نازل كرديم تا مردم قيام به عدالت كنند ...»

(شرح بیشتر، در مباحث بعدی، إن شاء الله)

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 

 

کلمات کلیدی:  اصول اعتقادات   نبوت