پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه):

وقتی می‌گوییم "حدیث"، مقصودمان نقل به معنا، مفهوم و مضمون یک سخن نمی‌باشد، بلکه "حدیث" یعنی عین کلام معصوم علیه السلام. وقتی گفته می‌شود که فلان حدیث از سند و اعتبار حدیثی لازم برخوردار نیست، برخی گمان دارند که مقصود نفی مفهوم آن نیز می‌باشد، در صورتی که بحث از مفهوم و مضمون و فحوای کلام نیست، بلکه یعنی: «این جمله، عین کلام ایشان نمی‌باشد».

شما می‌توانید هنگام اذان ظهر، به همراهان بگویید: «وقت نماز است، پیامبر فرموده که هنگام اذان، بروید نمازتان را اقامه کنید، ثواب نماز اول وقت را ببرید و ...»، این درست است و اشکالی هم ندارد، چرا که نقل به معنا و انتقال مفهوم می‌باشد، اما نمی‌توانید بگویید که این جملۀ من، عین کلام ایشان (حدیث) می‌باشد، مگر آن که با مستندات لازم، به اثبات برسانید.

●- حدیث شناسی، خودش یک علم و مبتنی بر اصول، قواعد و چارچوب‌های علمی می‌باشد. البته نه تنها نقل حدیث از معصومان علیهم السلم، بلکه هر نقل قولی که مربوط به گذشته باشد نیز چنین نیست، چنان که نمی‌توانید هر جمله‌ای را به ارسطو نسبت دهید و بگویید: «این عین کلام اوست».

سندیت و اعتبار یک حدیث، پس از تطبیق با عقل و وحی، در علم حدیث، علم کتاب، علم رجال و ...، مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ لذا صرف آن که مطلبی در کتابی تحت عنوان حدیث درج شده باشد، برای اثبات صحت و اعتبار حدیثی آن کافی نمی‌باشد. در علم رجال، تک به تک نقل کنندگان، تا برسد به شخص معصومی که کلام به ایشان نسبت داده شده، مورد بررسی قرار می‌گیرند، و البته همه باید شناخته شده و نیز موثق باشند. شما در منابع اهل سنت، احادیثی را به نقل از کسانی می‌خوانید که خودشان نوشته‌اند این شخص موثق نیست و یا اشتهار به دروغگویی دارد؛ چنان که ابوهریره، شخصاً اذعان داشت که بیش از سی هزار حدیث جعل کرده است، اما باز هم از او حدیث نقل می‌کنند!

حدیث مکارم اخلاق:

حدیث معتبری که در منابع شیعی، راجع به "مکارم اخلاق" آورده شده، به شرح زیر می‌باشد:

«قَالَ رَسُولُ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ: عَلَيْكُمْ بِمَكَارِمِ اَلْأَخْلاَقِ فَإِنَّ رَبِّي بَعَثَنِي بِهَا وَ إِنَّ مِنْ مَكَارِمِ اَلْأَخْلاَقِ أَنْ يَعْفُوَ اَلرَّجُلُ عَمَّنْ ظَلَمَهُ وَ يُعْطِيَ مَنْ حَرَمَهُ وَ يَصِلَ مَنْ قَطَعَهُ وَ أَنْ يَعُودَ مَنْ لاَ يَعُودُهُ.» (وسائل الشیعة  ج۱۵ ص۱۹۹)

ترجمه: على بن موسى الرضا علیه السلام، از پدرانش نقل كرده است كه پيغمبر (صلّى اللّه عليه و آله) فرمود: شما را به کرامت‌های اخلاقی سفارش مى‌كنم، (چون) همانا خداوند مرا براى آن مبعوث نموده است. از جمله کرامات اخلاقی، این است كه انسان عفو كند كسى را كه به او ستم روا داشته، و ببخشد كسى را كه وى را محروم نموده، و بپيوندد با كسى كه از او بريده، و ديدن كند از كسى كه به ديدن وى نيامده است.

●- بنابراین، جمله معروف «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ»، مفهوم و مضمون حدیث هست، اما عین کلام ایشان نیست. این جمله تحت عنوان حدیث، در منابع اهل سنت آمده است، مانند: «بیهقی، احمد بن حسین، السنن الکبری، ج 10، ص 323». اما نظر به صحت و درستی معنا و مفهوم، در کتب شیعی نیز آمده است.

اما در هر حال در حدیث معتبر، پس از توصیه به مکارم اخلاقی، فرموده‌اند: «فَإِنَّ رَبِّي بَعَثَنِي بِهَا - همانا خداوند مرا براى آن مبعوث نموده است».

البته احادیث و روایات بسیاری راجع به اخلاق و مکارم اخلاقی، در احادیث و روایات وجود دارند؛ چنان که امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام  فرموده‌اند:

«لَوْ كُنَّا لَا نَرْجُو جَنَّةً وَ لَا نَخْشَى نَاراً وَ لَا ثَوَاباً وَ لَا عِقَاباً لَكَانَ يَنْبَغِي لَنَا أَنْ نَطْلُبَ مَكَارِمَ الْأَخْلَاقِ فَإِنَّهَا مِمَّا تَدُلُّ عَلَى سَبِيلِ النَّجَاح‏» (مستدرک الوسایل ج 11 ، ص 193)

ترجمه: اگر هم به بهشت اميد (و باور) نمى‌داشتيم و هم از دوزخ نمى‌هراسيديم و هم پاداش و كيفرى در ميان نمى‌بود، باز شايسته بود كه در طلب مكارم اخلاق برآييم، زيرا كه [مکارم اخلاق] است که است که [آدمی] را به "نجاح" (رشد – پیشرفت و رستگاری) دلالت می‌کند    .

اخلاق و بعثت برای مکارم اخلاقی:

اگر معنای "اخلاق" را به درستی بدانیم، می‌توانیم بگوییم که هدف از بعثت انبیای الهی و البته رسول اعظم صلوات الله علیه و آله، همین "مکارم اخلاقی"، یعنی کمال و بزرگی اخلاق آدمی می‌باشد.

برخی گمان دارند که اخلاق یعنی نرم بودن، تبسم داشتن، مهربانی کردن، گذشت نمودن و اینگونه رفتارهای نیکو؛ اما اگر دقت نماییم، در حدیث نیز می‌فرماید اینها از جمله مصادیق اخلاق نیکو می‌باشند، نه تمام اخلاق. آیا اهل عصمت علیهم السلام، غم و غصه، خشم و غضب لله، قهر و آشتی و جنگ صلح نداشته‌اند و اینها از موارد و مصادیق اخلاق ایشان نمی‌باشد؟!

شاید بتوان اذعان نمود که کوتاه‌تری و جامع‌ترین تعریف "اخلاق"، از آیت الله حائری شیرازی رحمة الله علیه است که می‌فرمود: «اخلاق، یعنی موضع‌گیری». پس نسبت به هر امری و هر چیزی، هر موضعی داشته باشید، همان اخلاق شماست. به عنوان مثال:

یک – موضع‌گیری آدمی، نسبت به حقایق عالم هستی، نسبت به توحید، معاد، نبوت، ولایت، امامت و ...، همان "اخلاق" او در این زمینه می‌باشد.

در این موضع‌گیری (اخلاق)، یک عده کفر و شرک می‌ورزند - یک عده تسلیم می‌شوند، اما ایمان نمی‌آورند – یک عده نیز با عقل می‌شناسند و با قلب فهم نموده و ایمان می‌آورند.

«قَالَتِ الْأَعْرَابُ آمَنَّا قُلْ لَمْ تُؤْمِنُوا وَلَكِنْ قُولُوا أَسْلَمْنَا وَلَمَّا يَدْخُلِ الْإِيمَانُ فِي قُلُوبِكُمْ وَإِنْ تُطِيعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ لَا يَلِتْكُمْ مِنْ أَعْمَالِكُمْ شَيْئًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ» (الحجرات، 14)

ترجمه: عرب‌هاى باديه نشين گفتند: «ايمان آورده‌ايم» بگو: «شما ايمان نياورده‌ايد، ولى بگوييد اسلام آورده‌ايم  (تسلیم شده‌ایم)، امّا هنوز ايمان وارد قلب شما نشده است! و اگر از خدا و رسولش اطاعت كنيد، چيزى از پاداش كارهاى شما را فروگذار نمى‌كند، خداوند، آمرزندۀ مهربان است».

دو – خداوند متعال، امر به اطاعت و تبعیت از رسولش و صاحبان ولایت الهی صلوات الله علیهم اجمعین فرموده است «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ ... / النساء، 59»، اما مواضع یا همان اخلاق هر کسی در این امر متفاوت می‌باشد. یک عده اصلاً توجه ندارند – یک عده حتی دشمنی هم می‌ورزند – یک عده‌ای که تسلیم (مسلمان) شده‌اند، تا شرایط عوض نشده اطاعت می‌کنند – یک عده به نام اسلام، اقدام به جنگ و حتی امام کُشی می‌کنند ...، اما یک عده، با ایمان، محبت و مودت، اطاعت می‌کنند.

سه – موضع‌گیری هر کسی در برابر پدر و مادرش، "اخلاق" او در این عرصه می‌باشد؛ فرمود: احترام‌شان را در هر  شرایطی رعایت کن، با آنها کریمانه سخن بگو، به آنها احسان (نیکی) کن، و بال‌های تواضع و رحمت خود را برای آنان بینداز و برایشان دعا کن:

«وَاخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا» (الإسراء، 24)

ترجمه: و از روى مهربانى در برابر آنها بال هاى خضوع و ذلّت فرود آر، و بگو: پروردگارا هر دو را رحمت كن به پاس آنكه مرا در خردى (از روى رحمت) تربيت كردند.

اما، آیا همگان چنین مواضع [اخلاقی] نسبت به والدین خود دارند؟! هر موضعی که داشته باشید، اخلاق شما همان است.

چهار – و همین‌طور است مواضع [اخلاق] آدمی، در هر موضوع و مورد دیگری، مانند: حق الله، حق الناس، حقوق خودش، حقوق شهروندی، دوست، دشمن، کار، تأمین معاش، ثروت، قدرت، شهرت، شهوت و ... .

نتیجه:

تمامی انبیای الهی علیهم السلام مبعوث شده‌اند تا در درجۀ نخست، هدف و مقصد حقیقی را به انسان بشناسانند و بدان دعوت نموده و رهنمود گردند، و سپس مواضع [اخلاق] او را نسبت به هر چیزی اصلاح کنند و به کمال برسانند تا به آن مقصد اعلی برسد

بنابراین، تمامی انبیای الهی علیهم السلام مبعوث شده‌اند تا در درجۀ نخست، هدف و مقصد حقیقی را به انسان بشناسانند و بدان دعوت نموده و رهنمود گردند، و سپس مواضع [اخلاق] او را نسبت به هر چیزی اصلاح کنند و به کمال برسانند تا به آن مقصد اعلی برسد؛ چنان که تمامی معارف شناختی، توصیه‌ها و تذکرات رفتاری و نیز احکام [بایدها و نبایدهای الهی و شرعی]، همه برای اصلاح و اکمال مواضع [اخلاق] می‌باشد، لذا می‌فرماید: «خداوند مرا بر آن مبعوث داشته است» و "مکارم اخلاق"، یعنی بهترین، کامل‌ترین و نیکوترین مواضع، که خاتم الانبیاء صلوات الله علیه و آله، برای همین امر مبعوث شده‌اند.

●- پس این درست است که بگوییم: «پیامبر اعظم، صلوات الله علیه و آله، برای مکارم اخلاق مبعوث شده‌اند»، اما اگر خواستیم حدیثی نقل کنیم، باید عین جمله ایشان باشد.

مرتبط:

●- با توجه به حدیث «انّی بعثت لاتمم مکارم الاخلاق»؛ اگر پیامبر برای مکارم اخلاق مبعوث شده است، پس حکومت و اداره جامعه چه می‌شود؟ (13 مرداد 1399)

مشارکت و هم‌افزایی – پرسش و نشانی لینک پاسخ، جهت ارسال به دوستان در فضای مجازی.

پرسش:

حدیث مشهور «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاقِ» را شرح دهید. آیا پیامبر اکرم صلوات الله علیه و آله، فقط برای کمالات اخلاقی مبعوث شده‌اند؟!

پاسخ (نشانی لینک):

 

http://www.x-shobhe.com/shobhe/10854.html

 

کلمات کلیدی:  قرآن   مبعث