«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّ مِنْ أَزْوَاجِكُمْ وَأَوْلَادِكُمْ عَدُوًّا لَكُمْ فَاحْذَرُوهُمْ وَإِنْ تَعْفُوا وَتَصْفَحُوا وَتَغْفِرُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ * إِنَّمَا أَمْوَالُكُمْ وَأَوْلَادُكُمْ فِتْنَةٌ وَاللَّهُ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ» (التغابن، 14)

- اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! بعضى از همسران و فرزندانتان، دشمنان شما هستند، از آنها بر حذر باشيد؛ و اگر عفو كنيد و چشم بپوشيد و ببخشيد، (خدا شما را مى‌بخشد)؛ چرا كه خداوند بخشنده و مهربان است!

***

الف - نکته نخست آن که خطاب خداوند سبحان در این آیه و آیاتی که در آن دستور العملی وجود دارد، مؤمنان «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» می‌باشند، چرا که فقط آنان مشتاق لقاء الله با سفید رویی و قُرب بیشتر هستند و مترصد فراگیری امر و نهی‌های الهی و انجام آنها می‌باشند. به کفار و مشرکان و منکران می‌فرماید: «ایمان بیاورید - دست از کفر، شرک، نفاق، انکار و تکذیب بردارید - ظلم نکنید و ...». اما به مؤمنین می‌فرماید: نماز خود را برپا دارید - زکات بدهید - به والدین نیکی کنید - صله ارحام داشته باشید - تقوای و اخلاق الهی را پیشه کنید و ... .

ب - نکتۀ دوم، اشاره به اختلافات خانوادگی دارد و به بیشترین حدّ آن که "دشمنی" می‌باشد توجه داده است.

دقت نماییم که هر نوع اختلاف نظر، اختلاف مواضع، اختلاف سلیقه و ...، «دشمنی» محسوب نمی‌گردد؛ بالاخره آدم‌های مختلف، با هم اختلاف‌هایی دارند؛ بلکه اگر اختلاف به رویارویی و مقابله کشیده شد، به آن دشمنی می‌گویند.

ج - نکتۀ سوم آن که وقتی خطاب «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا» شد، معلوم می‌شود که مخالفت و دشمنی، در مواضع، مسائل و رفتارهای اساسی می‌باشد.

دستور اول:

حال اگر کار به اینجا کشیده شد، چه کنیم؟ دستور نخست و یا راه کار نهایی «فَاحْذَرُوهُمْ» می‌باشد، یعنی از آنان و دشمنی با آنان برحذر باشید و دوری کنید.

ممکن است این دوری، فقط به توجه نکردن به مواضع تند و نادرست آنها و پرهیز از دشمنی متقابل باشد، و ممکن است کار به جدایی نیز بیانجامد.

اگر دشمنی در خانواده بالا گرفت، مجبور نیستی که با آنها بمانی و متقابلاً دشمنی کنی، از آنها دوری کن؛ مگر آن که به عنوان دشمن به جنگ اسلام و مسلمانان بیایند؛ آن وقت فرقی ندارد که پدر یا بردار باشند، باید با آنها جنگید.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا آبَاءَكُمْ وَإِخْوَانَكُمْ أَوْلِيَاءَ إِنِ اسْتَحَبُّوا الْكُفْرَ عَلَى الْإِيمَانِ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَأُولَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ» (التوبة، 23)

- اى كسانى كه ايمان آورده ايد! هر گاه پدران و برادران شما، كفر را بر ايمان ترجيح دهند، آنها را ولىّ (سرپرست، يار، ياور و تكيه گاه) خود قرار ندهيد! و كسانى از شما كه آنان را ولىّ خود قرار دهند، ستمگرند!

دستور دوم:

دستور دوم، یک سطح بالاتر است، یعنی معامله با خدا، با سه رویکرد مهم:

1- «عفو»، همان گذشت کردن، بخشیدن خطا و گناه، و عقوبت ننمودن است.

اگر در اختلافات، رویکرد نادرست، رویارویی، درشتی و تندی، بی‌ادبی و حتی دشمنی را مورد بخشش قرار دادید، می‌شود «عفو» و فرمود چنین نمایید بهتر است.

2- دستور بعدی، «صفح» می‌باشد که به لحاظی از «عفو» بالاتر و کریمانه‌تر است.

در «عفو»، خطا و گناه دیده می‌شود، اما مورد بخشش قرار می‌گیرد، اما در «صفح»، خطا و گناه نادیده گرفته می‌شود. وقتی مؤمن به این "صفحه" رسید، مانند صفحه کتاب، روق می‌زند و اصلاً آن را نادیده گرفته و نمی‌خواند، گویی اصلاً چنین اتفاقی نیفتاده است.

3 - «مغرفت» از همه اینها بالاتر است، چرا که «مغرفت» یعنی پوشش دادن. یعنی نه تنها مورد عفو قرار می‌دهی، و نه تنها صحفه را ورق می‌زنی و نادیده می‌گیری، بلکه مورد «مغرفت» قرار می‌دهی، یعنی آن رویکرد یا رفتار را چنان پوشش می‌دهی که دیگر خودش و عواقبش ظهور و بروزی نداشته باشد.

«استغفار» یعنی: «طلب پوشش» که با طلب «عفو» متفاوت است، و البته عفو را نیز شامل می‌شود.

این که شاهدیم، انبیاء، اوصیاء و اولیایی الهی بیش از همه «استغفار» می‌نمودند، یعنی از خداوند متعال مسئلت می‌نمودند که تمامی ناهمواری‌ها، جوّسازی‌ها، دورغ‌ها، تهمت‌ها، شایعه‌ها و آثار نامطلوب دشمنی‌ها علیه خودشان را پوشش دهد.

پس، بیش از همه، باید خانواده را مورد مغفرت قرار داد. اخلاق مؤمن این چنین می‌باشد.

معامله با خدا

اما، چرا در برابر مواضع نادرست، رفتارهای غلط، اختلافات و حتی دشمنی‌ها در خانواده، «عفو، صفح و مغفرت» داشته باشیم؟! چرا که اولاً باید بدانیم که در هر موضع‌گیری، رویکرد و رفتاری، هدف غایی، خداوند متعال و قرب به اوست و باید همه چیز را با او معامله کنیم؛ و ثانیاً باید این ویژگی‌ها را در خودت بیابیم، پرورش و بروز دهیم، تا سنخیت یابیم و مشمول مغفرت الهی (بالاترین حد از لطف) قرار گیریم «فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ».

آزمایش

خداوند متعال، تعلیم، تذکر و هشدار می‌دهد که به رغم برقراری عالی‌ترین سطح روابط اجتماعی که در خانواده شکل می‌گیرد - به رغم برقراری روابط قلبی شدید، چون عشق، محبت و بروز آن در رفتارهای نیکو (مودّت) - به رغم اختلافاتی که پیش می‌آید و شاید تا حد دشمنی شدت یابد و ...؛ این را در نظر داشته باشید که هر کدام از شما، فردی مستقل هستید و در محضر خداوند سبحان قرار دارید، و تمامی اینها، امکانات، روابط و مواردی است که شما با آن امتحان می‌شوید.

خداوند متعال، ادعای اسلام و ایمان را به تنهایی قبول ندارد، بلکه باید امتحانات پیش آید تا معلوم شود که این ادعاها صادق است:

«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمِ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلَا رَسُولِهِ وَلَا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ» (التوبة، 16)

- آيا گمان كرديد كه (به حال خود) رها مى‌شويد در حالى كه هنوز خداوند كسانى كه از شما جهاد كردند، و غير از خدا و رسولش و مؤمنان را محرم اسرار خويش انتخاب ننمودند، (از ديگران) معلوم نساخته است؟! و خداوند به آنچه عمل مى‌كنيد، آگاه است!

●- معادل "تلاش" واژۀ "سعی" می‌باشد، پس به هر تلاشی، جهاد گفته نمی‌شود، بلکه "جهاد" یعنی: «تلاش دشمن‌ستیز»؛ حال چه در جبهه جنگ باشد، چه جبهه‌های علمی و اقتصادی، و چه در سنگر خانواده.

بنابراین، باید دقت نماییم که همسر و فرزندان، در عین حال که دلبندان و ستون کانون مقدس خانواده هستند، موارد "آزمایش" برای روشن نمودن چگونگی ایمان ما، و امکانی برای رشد، کمال و قرب بیشتر ما می‌باشند.

الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛     

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 

 

کلمات کلیدی:  اخلاق   خانواده