اعوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطَانِ الرَّجِیمِ 

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ

اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ وعَجِّلْ فَرَجَهُمْ

 «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اسْتَجِيبُوا لِلَّهِ وَلِلرَّسُولِ إِذَا دَعَاكُمْ لِمَا يُحْيِيكُمْ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ» (الأنفال، 24)

- ای كسانی كه ايمان آورده‌ايد دعوت خدا و پيامبر را اجابت كنيد هنگامی كه شما را به سوی چيزی می‏خواند كه مايه حياتتان است و بدانيد خداوند ميان انسان و قلب او حائل می‏شود و اينكه همه شما نزد او (در قيامت) اجتماع خواهيد كرد.

***

الف - از آنجا که آدمی از یک سو ناقص است و از سویی دیگر عاشق کمال - از یک سو فقیر و نیازمند است و از سویی دیگر مایل به رفع فقر که همان رشد و نیل به کمال می‌باشد، رو به دعا می‌آورد که یعنی: خواندن دیگری که او را کامل‌تر و غنی‌تر می‌بیند و خواستن از او!

این ویژگی، مانند یک رویکرد فطری، در تمامی انسان‌ها وجود دارد، با این تفاوت که مؤمنان می‌دانند و باور دارند که فقط الله جلّ جلاله، غنی و حمید است و مابقی مانند خودش فقیر و نیازمند به غیر می‌باشند و در تعاملات فقط نقش واسطه و وسیله را دارند و آن هم باذن الله؛ اما کافر در هر نیازی، به هر کسی و به هر چیزی، به حد وابستگی محض، روی می‌آورد و خود را به بندگی و تبعیت از او [آن] درمی آورد، خواه طاغوت‌های بیرونی باشند و یا هوای نفس درونی! چنان که بندۀ منیّت، شهوت، قدرت، ثروت، شهرت و ... می‌شوند!

بنابراین، مؤمنان خدا را می‌خوانند و از او می‌خواهند و غیر مؤمنان، غیر خدا را می‌خوانند و از آنها می‌خوانند و البته بی‌پاسخ می‌مانند:

«إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبَادٌ أَمْثَالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ‌» (الأعراف، 194)

- در حقیقت، آنهائی را كه غير از خدا می‏خوانيد (و بندگی می‏كنيد)، بندگانی همچون خود شما هستند، آنها را بخوانيد و اگر راست می‏گوئيد بايد به شما پاسخ دهند (و تقاضايتان را بر آورند).

ب - اما، برخی از مؤمنان نیز رابطه‌ای یک طرفه برقرار می‌نمایند، یعنی فقط خودشان او را می‌خوانند و از او می‌خواهند؛ و حال آن که فرمود: «دعا، رابطه‌ای دو طرفه می‌باشد»، یعنی خدا هم تو را می‌خواند و از تو می‌خواهد - پس او تو را اجابت می‌نماید، تو نیز باید دعوت و خواستۀ او را اجابت نمایی؛ و البته او نیازی به اجابت تو ندارد، بلکه هر چه از تو می‌خواهد، به جهت رشد خودت می‌باشد!

«وَإِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ فَلْيَسْتَجِيبُوا لِي وَلْيُؤْمِنُوا بِي لَعَلَّهُمْ يَرْشُدُونَ» (البقره، 186)

- و هنگامی كه بندگان من از تو درباره من سؤ ال كنند بگو: من نزديكم! دعای دعا كننده را به هنگامی كه مرا می‏خواند پاسخ می‏گويم، پس آنها بايد دعوت مرا بپذيرند و به من ايمان بياورند تا رشد نمایند (و به مقصد مطلوب برسند).

ج - «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا»، مخاطب قرار دادن کسانی است که زنده‌اند، اما فرمود اطاعت از خدا و رسول صلوات الله علیه و آله، سبب مایۀ حیات و زندگی شماست «لِمَا يُحْيِيكُمْ». در این بیان دو معنا نهفته است، اول آن که دین برای زندگیِ رو به رشد در دنیا آمده است، پس دین‌گرایی و اطاعت از خدا و پیامبرش، سبب اصلاح زندگی فردی و اجتماعی می‌گردد و دیگر آن که «حیات»، فقط همین زندگی ظاهری، مادی و حیوانی در دنیا نمی‌باشد، بلکه تا قیامت و ابد ادامه دارد و کسانی که به رستگاری می‌رسند، زنده محسوب می‌گردند.

در همین دنیا نیز بسیارند کسانی که به حسب ظاهر زنده‌اند، اما در حقیقت مردگان متحرک می‌باشند؛ چنان که امیرالمؤمنین، امام علی علیه السلام، به کمیل فرمود:

«يَا كُمَيْلُ هَلَكَ خُزَّانُ الْأَمْوَالِ وَ هُمْ أَحْيَاءٌ - ای کمیل! هلاکند جمع کنندگان اموال، در حالی که (به ظاهر) زنده هستند» (نهج البلاغه، حکمت 147)؛ یعنی زندگی جمادی، نباتی و حتی حیوانی دارند، اما قلب‌هایشان مُرده است، چرا که هدف، محبوب و معبود آنها، فانی و مُرده است! لذا در آیه فرمود که اطاعت از خدا و رسولش صلوات الله علیه و آله، به شما زندگی (حیات) می‌بخشد.

وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ

«وَاعْلَمُوا»، امر به دانستن است؛ اشاره به حقیقتی دارد که آدمی باید نسبت به آن «علم - آگاهی و دانش» داشته باشد تا عقلش آن را ببیند و تصدیق کند، و با قلبش بفهمد و ایمان بیاورد.

فرمود: «وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَقَلْبِهِ - و بدانيد خداوند ميان انسان و قلب او حائل می‏شود‌».

نباید مبتنی بر تصور (صورت‌سازی) گمان نمود که انسان چیزی است، قلبش چیز دیگری است و خدا به عنوان شخص ثالثی، میان این دو قرار می‌گیرد؛ بلکه در حقیقت، قلب انسان، همان جان اوست که با آن می‌فهمد، دوست و دشمن می‌دارد، امیدوار و ناامید می‌شود، خرسند و اندوهگین می‌گردد، نزدیک و دور می‌شود و ... .

«خداوند ميان انسان و قلب او حائل می‏شود»، به زبان ساده، یعنی اولاً بدانید که هیچ چیزی استقلال وجودی ندارد و رها شده نمی‌باشد، بلکه خداوند متعال خالق، مالک و ربّ همه چیز می‌باشد، پس بر انسان و قلب او نیز احاطه و سلطه دارد؛ و ثانیاً بدانید که اگر کسی ایمان بیاورد و از خدا و رسولش صلوات الله علیه و آله اطاعت نماید، خداوند سبحان او را متوجه فطرتش می‌کند - قلبش را به نور وحی، روشن می‌سازد تا چراغ راهش شود - آن چه از حق می‌شنود یا می‌بیند را برایش مفهوم و مؤثر می‌سازد - الهامات هدایت کننده و روشنگر به قلبش می‌فرستد - نمی‌گذارد هوای نفس یا وساوس شیاطین درونی و بیرونی، به قلبش ورود و سلطه یابند - حبّ و بغض‌های مقطعی و نادرست و غیر حق را زایل می‌گرداند - قلبش را بیشتر متوجه محبّت و مودّت اهل عصمت علیهم السلام می‌گرداند - مانع از اثر شبهات و تزلزل در ایمان می‌گردد - گناهانی که سبب امراض و مرگ قلبی می‌شود را مورد عفو و مغفرت قرار می‌دهد - به قلب ثبات، آرامش، تسکین و اطمینان می‌دهد، او را نصرت می‌بخشد و ثابت قدم می‌گرداند و ...؛ چنان که وعده فرمود:

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنْ تَنْصُرُوا اللَّهَ يَنْصُرْكُمْ وَيُثَبِّتْ أَقْدَامَكُمْ» (محمد صلوات الله علیه و آله، 7)

- ای كساني كه ايمان آورده‏‌ايد! اگر خدا را ياری كنيد شما را ياری می‏كند و گامهايتان را استوار می‏دارد.

●- بنابراین، اخلاق (مواضع نظری و عملی) مؤمن، استجابت و لبیک گفتن به دعوت خدا و رسولش صلوات الله علیه و آله می‌باشد، چرا که می‌داند سیر حرکت به سوی اوست و در محشری که او برپا می‌کند، نزد او و در محضر او حاضر خواهد شد «وَأَنَّهُ إِلَيْهِ تُحْشَرُونَ».

مؤمن، می‌داند پیش از آن که او خدا را بخواند، خداوند سبحان او را خوانده و دعوت کرده است و پیش از آن که او چیزی از خدا بخواهد، خداوند منّان به او تفضل‌ها نموده و البته از او خواسته است که ایمان بیاورد و اطاعت کند تا رشد نماید و مقرب گردد. لذا مؤمن، به این رابطۀ دو طرفه ارج می‌نهد و هرگز انقطاعی در آن ایجاد نمی‌نماید.

 الّلهُمَّ صَلِّ عَلی مُحَمَّد وَآلِ مُحَمَّد وَعَجِّل فَرَجَهُم؛

وَ الحَمدُ لله ربِّ العالَمین؛

والسّلام علیکم و رحمة الله و برکاته.

 

 

کلمات کلیدی:  اخلاق   سوره انفال