پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس - شبهه):

اشتباه نمی‌کنند، هر چه به انسان می‌رسد «قسمت» است، اما هر قسمتی جبری نیست. اشتباه آنجاست که گمان می‌کنند «قسمت» یعنی جبر!

حضرت امام صادق علیه السلام، در تعریفی کوتاه و جامعی دربارۀ به «جبر و اختیار» فرمودند:

«لا جَبرَ ولا تَفويضَ‌، ولكنْ أمرٌ بينَ أمرَينِ - نه جبر (محض) است و نه اختیار (محض)، بلکه امری بین این دو می‌باشد» (بحار الأنوار: 5/17/27)

این تعریف، همان حقیقتی است که عقل آن را تصدیق می‌کند و در هر کاری تجربه می‌کنیم.

الف - به «تشنگی» توجه نمایید. بدن و تشنگی و نیاز به نوشیدنی را ما خلق نکرده‌ایم، پس «جبر» است؛ آب یا میوۀ آبدار را نیز ما خلق نکرده‌ایم، پس آن نیز «جبر» است؛ رفع تشنگی پس از نوشیدن نیز کار ما نیست، پس آن هم «جبر» است، اما ما مختاریم که به هنگام تشنگی، آب یا آب میوه بنوشیم، این «اختیار» است و پس از نوشیدن نیز آثار هر کدام در بدن، «جبری» می‌باشد.

ب - بی‌تردید اگر خداوند سبحان «جبر محض» را بر انسان حاکم نموده بود؛ دیگر نه پیامبری برای دعوت به حق می‌فرستاد، نه آیاتی برای روشن شدن راه رشد از گمراهی نازل می‌نمود، نه دین و شرع (احکام - بایدها و نبایدها) را برای انسان وضع می‌نمود و نه معادی برای رساندن هر کسی به نتایج انتخاب‌ها و کارهایش برپا می‌ساخت!

ج - امتیاز انسان در این است که خداوند متعال او را از موهبت عقل برخوردار نموده و برایش پیامبر و امام فرستاده و وحی نازل نموده، تا بتواند حق و باطل، درست و غلط و خیر و شرّ را بشناسد، و به او اختیار داده تا بتواند خودش انتخاب کند و انتخاب هنگامی است که آدمی بین دو یا چند راهی قرار گیرد و ناچار باشد، یکی را بین همه برگزیند. لذا فرمود: «چون عقل و وحی دادم و راه رشد از گمراهی را برایتان روشن کردم، پس شما در دین مجبور نیافریدم» «لَا إِكْرَاهَ فِي الدِّينِ قَدْ تَبَيَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَيِّ» (البقره، 256)

حکایتی آموزنده

در حکایات آمده: در زمان رسول الله صلوات الله علیه و آله، عده‌ای از کفار که کارشان استهزاء و مسخره کردن ایشان بود، دور هم جمع شدند و یکی گفت: قصد دارم امروز وی را (العیاذ بالله) مسخره یا به اصطلاح کِنِف کنم. گفتند: تا به حال کسی موفق نشده، تو چطور می‌خواهی این کار را بکنی؟! گفت: یک حبّ خرما در دست می‌گیرم و از او سؤال می‌کنم که این روزی و قسمت من هست یا خیر؟ اگر گفت: آری، آن را زیر پا می‌اندازم و له می‌کنم و اگر گفت: خیر؛ آن را می‌خورم!

به نظر روش موفقی آمد و به راه افتادند. او منافق وار سلام داد و پرسید: یا رسول‌الله! شما که علم غیب دارید، بفرمایید که آیا این خرما قسمت و روزی من هست یا خیر؟

ایشان بدون مکث فرمودند: «اگر بخوری آری و اگر نخوری خیر».

●- اگر چه این پاسخ بسیار نقضی و کوبنده بود، اما معارف بسیاری در آن بیان شده است، از جمله آن که بسیاری از «قسمت»ها را خودتان نصیب خودتان می‌کنید و بخش بزرگی از سرنوشت را خودتان برای خودتان رقم می‌زنید؛ لذا هم مکلّف می‌گردید و هم مسئول می‌شوید و باید پاسخگوی چرایی انتخاب مواضع و اعمالتان باشید.

حکایت:

دانشمند عالیقدر و عارف بزرگ، استاد علی اکبر پرورش رحمة الله علیه، با آن لهجۀ شیرین اصفهانی، دربارۀ قسمت و قضا و قدر می‌فرمود:

«شخصی هر شب به هنگام شام، به خانۀ همسایه می‌رفت و سر سفرۀ او می‌نشست و پس از خوردن و آشامیدن، حتی تشکر هم نمی‌کرد و می‌گفت: «عجب قسمتی، شام را باید اینجا می‌خوردیم و باید این خوراک را می‌خوردیم!»

این ماجرا چند شب ادامه یافت، تا شبی به محض آن که گفت: «عجب قسمتی»، صاحبخانه محکم با کف‌گیر به او سر او کوبید و گفت: «قضا و قدر را نیز فراموش نکن، قسمتت را خوردی، حالا قضا و قدر را بچش».

سیاست

اصل این القا که همه چیز جبر است، قضا و قدر جبری الهی است، قسمت است و ...؛ ساختۀ حاکمان جور و سران ظلم بوده است تا به مردم بیچاره القا کنند که خدا خواسته ما برتر و حاکم بر شما باشیم و شما بدبخت و بیچاره باشید، پس بی‌جهت به مخالفت و مقابله برنخیزید که هیچ نتیجه‌ای ندارد، همه جبر، قضا و قدر، روزی و قسمت است!»

آنها می‌خواستند با این منطق خطا، هم ظلم و جنایات خود را توجیه کنند، هم خود را مقرب درگاه الهی نشان دهند و هم مردمان نسبت به خدایی که چنین تقدیر و قسمت کرده است، بدبین کنند تا ایمان‌ها تضعیف و مردمان بی‌دین گردند و بیشتر تسلیم قدرتها گردند و برای نجات و رشد خود، هیچ تلاشی نکنند!

●- بنابر این، بخش اعظمی از امور «جبر» می‌باشد که آن را در خلقت، مقدرات (اندازه‌ها) و قوانین حاکم بر خلقت، از جمله نظام «عِلیّ و معلولی» می‌بینیم و بخش دیگری به «انتخاب‌های» ما مربوط است، کاملاً اختیاری می‌باشد و البته آثار و نتایجش جبری است.

ما انتخاب نکرده‌ایم که در چه زمانی، کجا و از کدام پدر و مادر به دنیا بیاییم، این یک جبر است؛ اما انتخاب می‌کنیم که چه اهدافی را برگزینیم، به کدام راه برویم و چگونه عمل نماییم، و این «اختیار» است، و آثار و نتایج هر انتخاب و عملی نیز جبری می‌باشد.

وقتی دشمنان طمع‌کار، ظالم و جنایتکار به ما حمله می‌کنند، برای آنها اختیار و برای ما جبر می‌شود؛ اما این که ایمان و تقوا و توکل داشته باشیم، با قدرت و صلابت و اقتدار مقابله و ایستادگی کنیم و یا با خفّت و ذلت تسلیم شویم، در «اختیار» خودمان می‌باشد.

مشارکت و هم‌افزایی - پرسش و نشانی پیوند پاسخ، جهت ارسال و انتشار؛ متشکریم.

پرسش:

بسیاری از مردم، هر اتفاق یا کاری را می‌گویند: «قسمت چنین بود»! آیا یعنی «جبر» حاکم است و اختیاری نیست؟ یا آنان اشتباه می‌کنند و این «قسمت» نیست؟!

پاسخ (نشانی پیوند):

 

https://www.x-shobhe.com/etc/12645.html

 

کلمات کلیدی:  گوناگون