پایگاه پاسخگویی به سؤالات و شبهات (ایکس – شبهه):

مسئله "توکل"، با مسئلۀ "اثر گذاری"، متفاوت است و نباید در ذهن خلط مبحث گردد.

جهان هستی، یکپارچه است و از نظمی علیمانه، حکیمانه و مقتدرانه‌ای برخورد می‌باشد؛ نظام علیّ و معلولی بر این جهان حاکم است، پس، از یک سو بین تمامی اجزای عالم، ارتباط مستقیم و غیر مستقیم وجود دارد، از سویی دیگر هر عنصری به تنهایی یا در ارتباط با عناصر دیگر، تأثیر می‌پذیرد و یا تأثیر می‌گذارد.

بنابراین، تنها اعمال انسان‌ها، بلکه حتی حرکت یک باد، یک پشه، یا افتادن یک برگ درخت نیز آثار خودش را به همراه دارد و البته که بر حیات و زندگی انسان تأثیر گذار می‌باشند. به قول دانشمندان: «اگر در پکن مگسی بال زند، در آتمسفر لندن تأثیر می‌گذارد»!

در آیات قرآنی و آموزه‌های اسلامی نیز بسیار بر تأثیر و تأثر عملکردها، رفتارها، تربیت‌ها و ... تصریح شده است و دستورالعمل‌های معرفتی، اخلاقی و احکامی (حقوق) در تمامی شئون فردی و اجتماعی نیز با توجه به همین تأثیرها و تأثرها می‌باشد.

یک نگاه ساده و یک لحظه‌ای آدمی، بر جسم، روح، روان، نفس، ایمان، تخیلات، تصمیمات و عملکردهایش و بالتبع در سرنوشت دنیوی و اخرویش تأثیر می‌گذارد؛ لذا امام سجاد علیه السلام، در "رساله حقوق"، حق اعضایی چون چشم، گوش، دست، پا و شکم را بر صاحبش بیان نموده‌اند.

توکل:

"توکل"، همانگونه که از نامش پیداست، یعنی "وکیل" گرفتن؛ و وکیل کسی است که موکل، سرپرستی و ادارۀ کاری را به او می‌سپارد.

"وکیل" بودن خداوند سبحان، مستلزم این نیست که بندگانش کار را به او بسپارند و یا نسپارند، چرا که او خالق، ربّ و بالتبع "وکیل" است، یعنی کار به دست اوست و او تمامی عالَم هستی را تدبیر و اداره می‌کند:

«ذَلِكُمُ اللَّهُ رَبُّكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ خَالِقُ كُلِّ شَيْءٍ فَاعْبُدُوهُ وَهُوَ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ وَكِيلٌ» (الأنعام، 102)

ترجمه: اين است خدايى كه پروردگار شماست، جز او إلهی (قابل پرستشی) نيست، آفرينندۀ همه چيز است، پس تنها او را بپرستيد، و او نگهبان و مدبّر و متولّى نظام  (وکیل) همه چيز است.

آیت الله مصباح یزدی رحمة الله علیه: «توکل در واقع امری قلبی است و انسان باید با دل خویش باور کند که کارها به دست خداست و اگر کار خویش را به خدا واگذار کند خداوند او را کفایت می‌کند (وَمَن یَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ - و هر كس بر خدا توكّل كند، كفايت امرش را مى كند / الطلاق، 2)».

اگر انسان واقعا باور داشته باشد که قدرت اصلی در دست خداست و سایر امور، اسباب و ابزارهایی هستند که تحت سیطره قدرت و اراده الهی قرار دارند بسیاری از نگرانی‌ها، فشارهای روحی و اضطراب‌های او رفع خواهد شد و زندگی‌ آرام‌تری خواهد داشت و نیز در رفتار و اخلاق وی، متانت، سنگینی و عزت بیشتری نمایان خواهد گشت، و بالاخره پیش خدا عزیز می‌شود. در فرازی از حدیث معراج آمده است که «وَجَبَتْ‏ مَحَبَّتِی‏ لِلْمُتَوَكِّلِینَ عَلَیَّ - محبت من بر متوکلان بر من واجب است»؛ یعنی من قطعا آن‌ها را دوست می‌دارم.»

نقش افراد و اسباب:

در نظام خلقت و هدایت، هر کاری با "اسباب و ابزار" انجام می‌پذیرد؛ چنان که وحی توسط فرشتگان وحی نازل می‌شود - رزق توسط فرشتگان مأمور به رزق می‌رسد - جان توسط فرشتگان مأمور به مرگ گرفته می‌شود - علم به وسیله آموزش، کتاب، معلم و مطالعه کسب می‌شود – انسان از نطفه پدید می‌آید ...، و حتی نوشیدن یک جرعه آب نیز مستلزم در کار بودن و به کارگیری وسایل می‌باشد؛ و همین امر، حقیقت "توسل" و ضرورت آن را به اثبات می‌رساند.

اما، رجوع به اسباب و ابزار و به کارگیری آنها، سبب می‌شود تا برخی گمان کنند که کار دست آنهاست و آنها در برخورداری از شرایط خود، حفظ خود، اثر گذاری بر دیگران، مستقل و قادر می‌باشند! و این شناخت و نگرش نادرست، ممکن است آدمی را تا حد "شرک" نیز پایین ببرد! مثل کسی که برای معالجۀ خود نزد پزشک برود و تجویز او را عمل کند، اما گمان کند که پزشک و یا دارو، مستقل و شافی  (شفابخش) هستند! یا کسی انتظار ترفیع، وام و توجهی از سویی مدیری داشته باشد، و گمان کند که او به صورت مستقل، ربّ (صاحب اختیار و تربیت کنندۀ امور) و رازق است!

نگاه و رویکرد مؤمن:

اما، مؤمنان با توجه به شناخت، علم، باور و ایمانی که به الله جلّ جلاله دارند، و نیز تربیت در مکتب قرآن کریم و اهل عصمت علیهم السلام، می‌دانند که خداوند سبحان، خالق، مالک، قادر، ربّ، و اول و آخر است، و هر چیزی به غیر از او، فقط و فقط وسیله و ابزار می‌باشد و از خود استقلال، دارایی و اثری ندارد. چنان که حتی پیامبر اکرم و امامان صلوات الله علیهم اجمعین، و قرآن مجید، هدف نیستند، بلکه وسیلۀ هدایت، رشد، کمال، تزکیه، تعلیم و تربیت و نجات و فلاح می‌باشند-  و چنان که نماز، روزه، تلاوت قرآن کریم، جهاد و سایر عبادات و احکام نیز خودشان هدف نیستند، بلکه وسایل رشد و "قُرب الی الله" می‌باشند. از این رو فرمود: «اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ وَعَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ - خداوند كسى است كه هيچ معبودى جز او نيست، و مؤمنان بايد فقط بر او توكل كنند / التغابن، 13»

●●●- بنابراین، "توکل" نه به معنای نادیده گرفتن اسباب و ابزار و اثر آنهاست، و نه به معنای کنار گذاشتن آنها؛ و به کارگیری اسباب نیز به معنای مستقل دانستن آنها در قدرت و اثر نمی‌باشد.

حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند: «لاَ تَدَعْ طَلَبَ اَلرِّزْقِ مِنْ حِلِّهِ فَإِنَّهُ عَوْنٌ لَكَ عَلَى دِينِكَ وَ اِعْقِلْ رَاحِلَتَكَ وَ تَوَكَّل - طلب روزى را از راه حلال آن از دست مده كه كمك توست بر دينت،و پاى شترت را ببند سپس توكّل كن / أمالی شیخ مفید / ترجمه استادولی،  ج ۱، ص ۱۹۰».

یعنی برای امور و انجام کارهایت، درست هدفگذاری، زمان‌بندی و برنامه‌ریزی کن، از توان‌های خود و اسباب و وسایل مربوطه درست استفاده کن، به آن چه باید به انجام برسانی، درست و به موقع انجام بده؛ اما کارت و نتیجه را به او واگذار کن؛ امرت را به او بسپار، تا او اداره‌ات کند، وگرنه از خودت و این اسباب، به صورت مستقل کاری بر نمی‌آید.

 

 

کلمات کلیدی:  اعتقادی   توحید   توسل