[به خود و خلقتش سوگند یاد نمود] که سعی و تلاش شما مختلف [و پراکنده] است * امّا آن کس که (در راه خدا) انفاق کند و پرهیزگاری پیش گیرد * و پاداش نیک (در دنیا و آخرت) را تصدیق کند * ما او را در مسیر آسانی قرار می‌دهیم * امّا کسی که بخل ورزد و (از این راه) بی‌نیازی طلبد * و پاداش نیک (الهی) را انکار کند * بزودی او را در مسیر دشواری قرار می‌دهیم [نیکی را برایش دشوار می‌سازیم] *

***

"کمال" این است که اسمای حسنای الهی، هر چه بیشتر در انسان تجلی کند تا آدمی متخلق شود به "اخلاق الله".

خداوند سبحان "مُحسن" است و افعالش همه حُسن [نیکو و زیبا] است؛ پس نیکو و نیکویی را دوست دارد و بندگانی که تلاش می‌کنند تا حُسن الهی را در خود متجلی سازند دوست دارد، لذا فرمود: «وَأَحْسِنُوا إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ - و نیکی کنید! که خداوند، نیکوکاران را دوست می‌دارد/ البقره، 195».

سرآمد نیکویی‌هایی این است که آدمی بخشنده و با تقوا باشد، چنان که خداوند سبحان خود "مُعطی" و "وَاَهْلَ التَّقْوی وَالْمَغْفِرَهِ" می‌باشد. اما، بخشندگی و تقوا باید هدف و جهت خدایی داشته باشد تا به نتیجه برسد؛ یعنی آدمی به معاد، حساب و کتاب، و پاداش نیک شناخت و باور داشته باشد و آن را با عقل، قلب و عمل، تصدیق نماید.

هدایت و ربوبیّت، دست خداوند است؛ پس او راه نیک شدن و نیکویی نمودن را بر بندگانی که این قصد را داشته باشند، آسان می‌گرداند.

●- اما، نقطۀ مقابل بخشندگی "بخل" است؛ و انسان بخیل، به نتیجه رسیدن مواضع و اعمال (اخلاق) و پاداش الهی در دنیا و آخرت را "تصدیق" نمی‌کند، پس خود را بی‌نیاز از آن می‌بیند که برای آخرتش کاری انجام دهد.

نقطه مقابل "تصدیق" نیز "تکذیب" است؛ انسان بخیل، حُسن و نیکویی را "تکذیب" می‌کند، پاداش نیکو را تکذیب می‌کند، پس خداوند متعال نیز انجام عمل نیکو را برایش سخت می‌گرداند.

 

پس، اخلاق حسنه از بُعد ایجابی این است که مؤمن، جامع‌بین و جامعه‌نگر باشد - خود را مجرای نعمت و فضل خدا قرار دهد - بخشنده باشد - تقوا داشته باشد و کار را برای خدا انجام دهد - و معاد و پاداش‌های نیکو را تصدیق نماید؛ و اخلاق حسنه از بُعد سلبی این است که مؤمن، خودنگر و متکبر نباشد - بخیل نباشد - احساس غنا و بی‌نیازی به جود، کرم و پاداش الهی ننماید – و خوبی و نیکویی را تکذیب ننماید.

کلمات کلیدی:  اخلاق   سوره لیل